تاریخچه فرش در جهان

.به گزارش بفرا مگ : قالی، فرش یا قالین نوعی گستردنی بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار می‌رود. به دست بافتهٔ پُرزدار و گره‌دار قالی گفته می‌شود. از آنجا که قالی و فرش همیشه نقش‌های زیبا بر خود داشته‌اند، امروزه به جنبهٔ تزئینی آن نیز توجه می‌شود. از سال ۱۳۹۳ به بعد شهر کاشان به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی شد . و این اثر ماندگار در میراث ملموس یونسکو با شماره ۰۰۳۸۳ ثبت گردید. هم‌اکنون بیش از ۱۲۰۰ کارخانه تولید فرش ماشینی و ۷۰۰ کارگاه تولید فرش دستبافت. در منطقه کاشان و آران و بیدگل مشغول به فعالیت می‌باشد. صادرات فرش در ایران یکی از فعالیت‌های اقتصادی پر سود محسوب می‌شود. در این مقاله به تاریخچه فرش در جهان میپردازیم.

تاریخچه فرش در جهان :

تاریخچه فرش در جهان به حدود 2500 سال قبل بر می گردد . هومر حماسه‌سرای معروف سده ی هفتم پیش از میلاد یونان. صحبت از «کاناپه‌ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» می‌کند. یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کرده‌است که ایرانیان عادت دارند روی قالی‌های نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشه ی جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبه‌جزیره ی بالکان مانند رومانی را می‌یابیم که هنر و صنعت قالی‌بافی در آن‌ها وجود دارد.

ولی آنطور که پژوهشگران گفته‌اند، ایرانیان نخستین قومی بوده‌اند که به قالی‌بافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنان‌که آخرین پژوهش‌های باستانشناسی هم دال بر این موضوع هستند. منظور اشاره به قدیمی‌ترین قالیِ پُرزدارِ شناخته‌شدهٔ موجود در جهان یعنی قالیچهٔ پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستان‌شناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاری‌هایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در درهٔ پازیریک کشف شد

قالی‌بافی در سدهٔ ۱۰ میلادی به وسیلهٔ مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ‌های صلیبی باعث شد تا قالی‌های ترکی به اروپا برده شوند که در آنجا بیشتر از دیوارها آویزان می‌شد یا بر روی میزها قرار می‌گرفت. بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آن‌ها به آن به دیدهٔ یک اثر هنری و نه یک زیراَنداز می‌نگریستند. پس از گسترش تجارت در سدهٔ ۱۷، قالی‌های ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شدند.

تاریخچه فرش در ایران :

تاریخچه فرش در جهان به تقریباً به هزارهٔ دوم پیش از میلاد برمیگردد. جایی که انسان توانست چگونگیِ به‌هم‌ریسیدنِ نخ‌ها و ساختنِ طناب را کشف کند. این اکتشاف مانند تمام اکتشاف‌های تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشته‌های درهم‌تنیدهٔ طناب مانندی برای زیباییِ ریشه‌های فرش استفاده می‌کردند. آثار به‌دست‌آمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک، قلعهٔ کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.

تاریخچه فرش قدمت بالایی در ایران دارد. با آثار کشف شده گرانبهایی که هر یک متعلق به دوره های مختلفی می باشد. نمی‌توان تاریخ دقیقی برای هنر فرش‌بافی در ایران مشخص کرد. اوج هنر قالی‌بافی در ایران را مصادف با دوران حکومت سلسله صفویه می‌دانند. در آن دوران و بیشتر در زمان سلطنت شاه طهماسب اول و شا عباس بزرگ. با به یادگار گذاشتن چیزی حدود سه هزار تخته فرش، باعث ایجاد گنجینه‌ای گرانبها برای فرهنگ و هنر فرش ایران شدند. در دوران صفویه، کارگاه های بزرگ فرش بافی بنا شدند. هنر فرش‌بافی امروز ایران، بقای خود را متکی به هنرمندانیست که در آن زمان به ترویج و توسعه آن پرداخته بودند.

قدمت فرش‌بافی و به‌طورکل منسوجات در ایران بسیار زیاد است. آثار زیبا و تفکربرانگیزی از دوره‌های مختلف کشف شده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را به‌طور دقیق به یک دورهٔ خاص نسبت داد. گاهی اوقات یک اثر طیِ گذشتِ سالیانِ دراز و طی سلسله‌های مختلف ساخته شده‌است.

قالی بافی

ایلخانیان و تیموریان

فرش‌های دورهٔ ایلخانیان زیاد شناخته‌شده نیستند. در این مورد محققی به نام آرمی برینگز نظریه‌ای ارائه داده که دارای نقاط ضعف بسیاری می‌باشد.. در درستی آن به دیدهٔ تردید باید نگریست. بر پایهٔ نظر او نقاشی‌هایِ فرش‌های دورهٔ تیموریان دقیقاً خصوصیاتِ فرش‌های این دوران را بازمی‌تابند. به عبارت دیگر با دیدن این نقاشی‌ها می‌توان به تمام ویژگی‌های بافتی و ظاهری و به‌طور کل تاریخچهٔ آن‌ها پی‌برد. اما از آنجا که نقاشی‌های به‌دست‌آمده از هنر فرش‌بافی این دوران بسیار محدود می‌باشند. پس اطلاعات زیادی از فرش‌های این دوره در دست نیست و درست همینجاست که سستیِ نظریهٔ برینگز هویدا می‌شود.

دورهٔ صفویه

فرش‌های ایران در دورهٔ صفویه به بالاترین حد خود در زیبایی و بافت رسیدند. که این مهم به دلیل تحت پشتیبانی شاهان قدرتمندی چون شاه عباس قرارگرفتن بود. و همچنین دسترسی فراوان به مواد مورد نیاز برای بافت فرش و همچنین به‌رسمیت‌شناختنِ فرش به عنوان کالایی برای تجارت بوده‌است.

فراز و نشیب فرش ایران

تاریخچه فرش در ایران ، در دورانی شاهد انحطاط و سقوطهای وحشت‌آوری بوده است. حمله مغول‌ها به ایران، یکی از اتفاقات ناخوشایندی بود. این فاجعه باعث ایجاد خلایی بزرگ در هنر فرش ایرانی شد. بعلاوه سایه‌ای سیاه و عمیق بر نور درخشانِ تمامی هنرهای اصیل ایرانی انداخت.

بیشتر بخوانید: بیوگرافی بزرگترین طراحان فرش ایران

جذابیت فرش ایرانی

از جمله دلایل محبوبیت فرش دست‌باف ایرانی در جهان، طیف وسیع رنگی آن می‌باشد. همچنین استفاده از مواد اولیه مرغوب و ایجاد نقوش جذاب، باعث افزایش گیرایی آن می‌شود.

تاریخچه فرش در جهان : شکل اولین فرش‌ها

نخستین فرش‌های بافته شده توسط انسان بیشتر شبیه کفپوش بوده اند. کفپوش‌ها از الیاف گیاهان و بخصوص حصیرهای بافته شده از نی ساخته می شدند. غالب فرش هایی که در آن زمان بافته شده اند، تا به امروز دچار فرسایش شده اند. اما یافته هایی که باستان شناسان از ابزارهای و کاردهایی که منحصراً برای فرش بافی مورد استفاده قرار می گیرند. دال بر این است که این هنر به شکل امروزی، پیشینه ای حدود ۴۰۰۰ سال را داراست.

رواج فرش در دنیا

اسکندر کبیر که در سه قرن پیش از میلاد، کشورگشایی خود را از هندوستان تا مصر و مدیترانه گستراند. باعث شد که هنر و صنعت مردم شرق جهان، راهی برای ورود به اروپا پیدا کند. سپس با ورود رومی‌ها به قاره آسیا، این هنر در روم باستان نیز رواج پیدا کرد. بعدها این هنر در روم، با هجوم بربرها، دستخوش نابودی شد.

بیشتر بخوانید:

ویژگی های فرش دستباف

ویژگی های یک فرش ماشینی خوب

فرش ماشینی در ایران

تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران نشان می‌دهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید. همزمان با آن عده‌ای از تجار، فرش‌هایی با همین مشخصات و تا حدی مرغوب‌تر از کشور بلژیک وارد بازار ایران نمودند. و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند.

تاریخچه فرش ماشینی در ایران : اولین شرکت

با مشاهده استقبال نسبتاً مطلوبی که مردم از فرش ماشینی به عمل آوردند. صاحبان گروه صنعتی بهشهر که از کارخانه‌داران و سرمایه‌گذاران خوشنام کشور بودند. اقدام به تأسیس شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان نمودند. که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود. و اولین محصول آن در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد. این محصول با نمونه‌های قبلی کاملاً متفاوت و شباهت‌های زیادی به فرش دستباف داشت که به خصوص نوع پشمی آن فوق‌العاده مورد اقبال عمومی قرار گرفت. متعاقب آن شرکت‌های دیگری از جمله شرکت شهباف که بعدها به فرش گیلان تغییر نام داد و همچنین شرکت‌های فرش پارس و مولن روژ (نقش ایران) و فرش اکباتان تأسیس و به رقابت پرداختند.

تاریخچه فرش ماشینی در ایران : افول فرش ماشینی

این امر تا اواخر سال ۵۷ به‌طور معمول ادامه داشت. و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند. پس از مصادره اموال و کارخانجات تعدادی از سرمایه‌داران ایرانی در سال ۵۸ از جمله شرکتهای ملی (مصادره شده). کارخانجات فرش ماشینی موجود نیز چون صدها واحد تولیدی دیگر زیر پوشش مدیریتی سازمان‌های دولتی مثل سازمان صنایع ملی ایران، بنیاد مستضعفان و جانبازان و … درآمد و مدیران دولتی اکثراً کم تجربه و بیگانه با مسائل صنعت، به مدیریت این کارخانجات بزرگ و با ارزش منصوب شدند. و از آن پس منحنی حیات این کارخانجات به سراشیبی افتاده و رو به افول نمود.

تاریخچه فرش ماشینی در ایران : تکنولوژی نو

در سال ۵۷ تعدادی از متخصصان صنعت نساجی و دست‌اندرکاران صنعت فرش ماشینی و همچنین پاره‌ای از کارخانه‌داران که تا آن زمان در رشته‌های دیگر نساجی فعال بودند به فکر ایجاد واحدهای جدید فرش ماشینی افتادند. و کارخانجاتی از قبیل قالی سلیمان، فرش مشهد، فرش شیراز (دناژ)، فرش مازندران، فرش باستان و ستاره کویر و تعدادی دیگر در گوشه و کنار کشور و با ماشین‌های مربوط به آن زمان مثل وندویل ALD۶۱ و AL۱ و TEXTIMA شروع به کار نمودند و از همین‌جا سیر تحول فرش ماشینی در بخش خصوصی و توقف یکی پس از دیگری کارخانجات بزرگ موجود تحت پوشش دستگاه‌های دولتی آغاز شد.

با انتقال تدریجی متخصصان شاغل در کارخانه‌های بزرگ به کارخانه‌های نوپا رقابت جدیدی در زمینه تولید فرش ماشینی در میان واحدهای بخش خصوصی درگرفت. ولی تحول اساسی در صنعت فرش ماشینی در کشور از سال ۶۵ شروع شد. که این سیر تحول موجب ایجاد بیش از ۱۶۰۰ واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش گردید که در حال حاضر مشغول رقابتند.

بیشتر بخوانید: مزایا و معایب فرش های ماشینی

قدیمی ترین فرش جهان: پازیریک

تاریخچه فرش در جهان : پازیریک قدیمی ترین قالیچه ی جهان است و تاریخچه فرش در جهان را مشخض میکند. و قدمت آن به قرن ها پیش از میلاد مسیح بر می گردد. بنابر گفته ی رودنکو ( Rudenko ) دانشمند روسی این فرش متعلق به زمان آشوریان پارس است. این دانشمند که در سال 1949 میلادی خود فرش را در کنار برخی اشیای دیگر باستانی در گوری یخ زده پیدا کرده بود از قدمت پازیریک مطمئن است.

تحقیقات زیادی با دستگاه های مختلف. از جمله با رادیواکتیو بر روی فرش انجام شده تا قدمت دقیق آن مشخص شود . اما نتایج هربار با زمان قبل متفاوت بوده است اما طبق بررسی های بعدی رودنیکو. بر طرح های تخت جمشید شباهت های زیادی بین طرح های این دو اثر قدیمی پیدا شد. پس به همین دلیل این قالیچه را به زمان هخامنشیان و قرون چهار و پنج پیش از میلاد نسبت دادند. و سن پازیریک را 2500 سال تخمین زده اند.

این فرش در حال حاضر در موزه ی آرمیتاژ روسیه نگه داری می گردد و می توانید در وبسایت این موزه فرش پازیریک را نظاره کنید.

منابع:

ویکی پدیا

مجله خبری آستان

فرش استرک